Dưới đây là những chia sẻ của doanh nhân Nguyễn Tuấn Quỳnh - CEO Saigon Books gửi đến độc giả VnExpress về sự phát triển của Cuba nhân chuyến làm việc tại đây.
Sau 7 năm, tôi mới quay lại Cuba. Tôi háo hức muốn nhìn thấy một Cuba khác, sau khi mối quan hệ giữa Mỹ và nước này "ấm" hơn, đồng thời quốc gia xinh đẹp này đã thực hiện những chính sách kinh tế cởi mở, ban hành Luật đầu tư nước ngoài...
Tôi đến La Havana vào nửa đêm, được đưa đi ăn tối tại một nhà hàng tư nhân vừa được mở cửa gần đây. Âm nhạc sôi động, thức ăn ngon, rượu có mẫu mã mới, các bạn trẻ nước này nhún nhảy... tạo cho tôi ấn tượng một Cuba đang đổi thay từng ngày.
Gần đây, nước này vẫn xác định mô hình kinh tế là kế hoạch hoá tập trung, doanh nghiệp Nhà nước giữ vai trò chủ đạo và bắt đầu thử nghiệm kinh tế thị trường. Bằng chứng là Cuba cho phép tư nhân được tham gia vào ngành dịch vụ, bao gồm: xây dựng, nhà hàng, taxi, cho thuê nhà... Nông dân được giao đất từ 13 đến 60 ha mỗi người. Tuy nhiên, do thiếu nước tưới nên việc kinh doanh nông nghiệp của Cuba còn khó khăn.
Tương tự như Việt Nam trong thời kỳ bao cấp, cơ chế kinh tế hiện nay không khuyến khích người dân nâng cao năng suất lao động. Cuba còn chịu ảnh hưởng nặng nề bởi lệnh cấm vận của Mỹ. Cộng thêm nền kinh tế chỉ có doanh nghiệp Nhà nước, thiếu năng động nên tốc độ tăng trưởng GDP của họ chậm. Năm 2015 chỉ ở mức 4% và năm 2016 dự báo không đến 1%.
Một nguồn thu chính của họ là xuất khẩu nhân viên y tế, mỗi năm mang về cho đất nước này khoảng 8,5 tỷ USD, trong đó hơn 50% đến từ Venezuela. Nhưng hiện nay, quốc gia dầu mỏ này đang bất ổn nên ít nhiều đã ảnh hưởng đến nguồn thu của Cuba.
Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam - Cuba hiện đang ở mức rất thấp. Năm cao nhất cũng chỉ ở mức 500 triệu USD (2008) và năm 2015 chỉ đạt 235 triệu USD. Một quốc gia có đến 90% hàng hoá phải nhập khẩu, không có những tiêu chuẩn chất lượng khắt khe như Cuba, tại sao hàng Việt Nam không vào được?
Mấu chốt vấn đề là do nước này thiếu ngoại tệ. Cho nên, điều kiện thanh toán mà Cuba yêu cầu là trả chậm từ 360 ngày đến 720 ngày. Lệnh cấm vận của Mỹ buộc các ngân hàng không dám thực hiện bảo lãnh thanh toán cho các giao dịch với Cuba.
Trong Luật đầu tư nước ngoài của họ, nguyên tắc đầu tiên được đặt ra là bảo vệ chủ quyền, nguồn tài nguyên thiên nhiên, môi trường và di sản quốc gia. Cuba không phân cấp đầu tư cho các địa phương mà tất cả các dự án đều phải được Hội đồng Bộ trưởng thông qua. Cho nên, theo Luật Đầu tư thì 65 ngày kể từ khi hoàn tất hồ sơ dự án, nhà đầu tư sẽ được Chính phủ Cuba thông báo kết quả.
Nhưng thực tế, quá trình này kéo dài tối thiểu 3 năm. Điều đặc biệt, các nhà đầu tư nước ngoài muốn kinh doanh tại Cuba phải lập liên doanh với một doanh nghiệp của họ. Và ở một số lĩnh vực, phía Cuba phải nắm cổ phần chi phối. Trong lĩnh vực đất đai, nhà đầu tư và người nước ngoài có thể thuê đất đến 99 năm nhưng không được phép sở hữu. Đặc biệt, việc thuê đất gắn liền với dự án được phê duyệt.
Tuy Luật Đầu tư đã được ban hành nhưng cho đến nay, vẫn chưa có các văn bản dưới luật hướng dẫn. Cho nên, các nhà đầu tư nước ngoài phải thương lượng tất cả các vấn đề về nhân công, kỹ thuật công nghệ, quy mô dự án, tiền thuê đất... với đối tác Cuba mà không có bất kỳ một khung quy định pháp lý nào. Việc đàm phán kéo dài làm nản lòng các nhà đầu tư. Cuba đã xây dựng đặc khu Mariel, diện tích 640km2, có cảng nước sâu tiếp nhận được tàu trọng tải lớn nhất thế giới nhưng đã 3 năm rồi, chưa có nhà đầu tư nào mở nhà máy ở đây. Cuba đã công bố danh mục 395 dự án kêu gọi đầu tư, trong đó có 115 dự án đầu tư vào các tỉnh.
Cho đến lúc này, sau nhiều năm tìm hiểu thị trường Cuba, với cả nghìn đoàn doanh nhân thì chỉ có một nhà máy sản xuất tã lót của Công ty Thái Bình được phê duyệt. Các dự án khác như xây dựng khách sạn 5 sao, nhà máy sản xuất kính, đầu tư vào hệ thống mạng điện thoại di động... đều còn đang lơ lửng mà khả năng thất bại là rất lớn. Về thương mại, doanh số của Công ty Thái Bình tại Cuba năm vừa rồi đã đạt được con số 75 triệu USD.
Có cảm tưởng, kinh tế Cuba chưa phát triển nhưng lãnh đạo của họ rất khôn khéo trong việc lựa chọn nhà đầu tư. Điển hình là việc xây dựng cảng nước sâu trong đặc khu Mariel. Có nhiều nhà đầu tư quan tâm, đặc biệt là Trung Quốc nhưng cuối cùng nước này đã chọn nhà thầu đến từ Braxin và công ty quản lý dự án là Singapore.
Việc nhập hàng từ Cuba cũng không dễ dàng vì đa số mặt hàng quan trọng, họ đã chọn những nhà phân phối độc quyền. Ví dụ, cigar được phân phối độc quyền bởi một công ty duy nhất ở Hongkong. Tương tự như vậy với rượu rum, dược phẩm...
Nhìn chung, việc đầu tư vào Cuba tại thời điểm này chưa thuận lợi khi thị trường với 11 triệu dân là không lớn; Mỹ chưa xoá bỏ cấm vận nên sản phẩm Made in Cuba rất khó xuất khẩu sang các nước khác.
Tuy nhiên, cũng không thể phủ nhận tiềm năng kinh tế của quốc gia Caribe này. Cuba có hàng trăm cây số bờ biển tuyệt đẹp, 360 ngày nắng và đã thu hút khoảng 4 triệu du khách mỗi năm. Tỷ lệ kín phòng khách sạn ở Cuba là trên 90% quanh năm. Nếu phát triển du lịch đúng tiềm năng, du lịch đủ sức mang lại cuộc sống sung túc cho người dân nước này.
Bên cạnh đó, Cuba có hạ tầng cơ sở hoàn chỉnh dẫu điều kiện hiện tại không được tốt. Nguồn nhân lực cũng là ưu thế của Cuba, đa số lao động có tay nghề cao, được đào tạo tốt; công nghệ sinh học được xem là ngành mũi nhọn, được đánh giá tương đương Mỹ, đặc biệt là nghiên cứu và sản xuất dược phẩm.
Cuba sẽ phát triển rất nhanh nếu Mỹ bãi bỏ cấm vận và tư duy quản lý kinh tế cởi mở hơn. Lúc này, Cuba chỉ mới mở hé cửa cho nhà đầu tư trong và ngoài nước. Cuba không phải là thị trường "đánh nhanh rút gọn" được. Cho nên, doanh nhân Việt Nam cần kiên nhẫn nếu muốn đứng chân được trên hòn đảo xinh đẹp này.
Nguyễn Tuấn Quỳnh
Nguồn Vnexpress